ગ્રહણ કાઢવું - માન્યતા, અંધશ્રદ્ધા કે વિજ્ઞાન?

માન્યતા:

વરસો પહેલા વડીલો કે દાદા-દાદી કહેતા: ગ્રહણમાં બહાર ન નીકળાય, ગ્રહણ પૂરું થયા પછી નહાવું પડે અને ગ્રહણ પહેલાનું વધેલું ભોજન ફેંકી દેવાનું, વગેરે! 

અમુક પરિવારો તો એ બધું અનુસરતા પણ ખરા. જેમ જેમ વિજ્ઞાન આગળ વધતું ગયું તેમ તેમ આવી બધી માન્યતાઓ નાબૂદ થવા લાગી.

સમય જતા આ બધું ભૂલવા લાગ્યું: ભણેલા લોકો સમજીને બંધ કર્યું અને ન સમજાય તે લોકો એવું દેખાડવા (કે તે લોકો બહુ જ્ઞાની છે, આવી જૂની માન્યતાઓમાં નથી માનતા) બંધ કર્યું. 

ઉત્સુકતા:

ગયા વરસે જયારે અહીં અમેરિકામાં સૂર્યગ્રહણ હતું ત્યારે અમને લંચબ્રેકમા બહાર ન જવા અને જવું હોઈ તો મેનેજરની ઓફિસમાંથી ગ્રહણ માટેના ચશ્માં લઇને જવાનું કહેવામાં આવ્યું, ત્યારે વિચાર આવ્યો કે આવું કેમ?

 કંપનીઓએ ગ્રહણ માટે સ્પેશ્યલ ચશ્માં ઓર્ડર કર્યા હતા. જો ગ્રહણમાં કોઈ નુકસાન ન થતું હોય તો આટલી સાવચેતી અને ખરચ શા માટે?

મારો અભિપ્રાય આપતા પહેલા, ચાલો આપણે ગ્રહણ વિષે થોડું વધારે જાણીએ.

ગ્રહણ કેવી એટલે શું અને કેવી રીતે થાય 

જ્યારે પૃથ્વી, ચંદ્ર અને સૂર્ય એક સીધી રેખામાં આવે છે. આને કારણે સૂર્યના પ્રકાશના રસ્તામાં અવરોધ ઉભો થાય છે.

એકંદરે ગ્રહણના બે મુખ્ય પ્રકાર છે:

1. સૂર્યગ્રહણ (Solar Eclipse):
   સૂર્યગ્રહણ ત્યારે થાય છે જ્યારે ચંદ્ર પૃથ્વી અને સૂર્યની વચ્ચે આવી જાય છે. પરિણામે, ચંદ્ર સૂર્યપ્રકાશને પૃથ્વીની ઉપર પહોંચતાં રોકે છે. કેટલાક સમયે, ચંદ્ર સંપૂર્ણપણે સૂર્યને ઢાંકી દે છે (પૂર્ણ સૂર્યગ્રહણ), જ્યારે કેટલાક સમયે તે ભાગતઃ ઢાંકી લે છે (ખંડગ્રહણ).

2. ચંદ્રગ્રહણ (Lunar Eclipse):
   ચંદ્રગ્રહણ ત્યારે થાય છે જ્યારે પૃથ્વી સૂર્ય અને ચંદ્રની વચ્ચે આવે છે અને પૃથ્વીનો પડછાયો ચંદ્ર પર પડે છે.

ગ્રહણ સમય એ ત્રણે વસ્તુઓની (પૃથ્વી, ચંદ્ર, અને સૂર્ય) ચોક્કસ સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. આ ઘટના વૈજ્ઞાનિક અને જ્યોતિષીય બંને દૃષ્ટિકોણથી રસપ્રદ છે!

ગ્રહણ દરમિયાન સુરક્ષા અને તેના પાછળનું વૈજ્ઞાનિક કારણ:

જ્યારે સૂર્યગ્રહણ થાય છે, ત્યારે સૂર્યની રોશનીનો મોટો ભાગ ચંદ્ર દ્વારા અવરોધવામાં આવે છે, અને આ સમયે સૂર્યની અતિ-ઉજળી કિરણો આંખોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

સૂર્યગ્રહણ દરમિયાન લેવામાં આવતી સલામતી:

1. સરળ આંખોથી સૂર્ય જોઈ શકાય નહીં: સૂર્યગ્રહણ દરમ્યાન, નગ્ન આંખે અથવા સામાન્ય ચશ્માંથી જોવો અતિ ખતરનાક છે. ખાસ "સોલર ઈક્લિપ્સ ગ્લાસ" અથવા ISO-પ્રમાણિત ફિલ્ટર સાથે ટેલિસ્કોપ અથવા બેીનોક્યુલર વાપરવા જોઈએ.
2. સૂર્યગ્રહણ દરમિયાન કેમેરા અથવા ફોનથી સીધું ફોટા ન પાડો: જો યોગ્ય સુરક્ષા ફિલ્ટર ન હોય, તો ફોન કે કેમેરા સેન્ટર સીધા સૂર્યને જોવાથી નુકસાન થઈ શકે.
3. ચંદ્રગ્રહણમાં આવી કોઈ ખાસ સુરક્ષા ન હોય: ચંદ્રગ્રહણ નિહાળવું સંપૂર્ણપણે સલામત છે, કારણ કે તે માત્ર પૃથ્વીનો પડછાયો ચંદ્ર પર પડવાના પરિણામે થાય છે.

શા માટે આ પગલાં મહત્વપૂર્ણ છે?

• સૂર્યની અતિ-શક્તિશાળી અલ્ટ્રાવાયોલેટ (UV) અને ઈન્ફ્રારેડ (IR) કિરણો ને સીધા જોવાથી આંખના રેટિના પર સ્થાયી નુકસાન થઈ શકે છે, જેને “સોલર રેટિનેપેથી” કહેવામાં આવે છે.
• સલામત રીતે જોવાની રીત: જો કોઈ વૈજ્ઞાનિક સંસ્થા દ્વારા આયોજિત સીધું પ્રેક્ષણ આયોજન હોય, તો તે પ્રમાણિત ઉપકરણો દ્વારા જોવું શ્રેષ્ઠ રહે.
• UV (અલ્ટ્રાવાયોલેટ) કિરણો ખોરાક અને કપડાંને કેવી રીતે અસર કરે? UV કિરણો સૂર્ય પ્રકાશમાં રહેલા ઊર્જાવાન કિરણો છે, જે જીવંત અને અજીવંત વસ્તુઓ પર વિવિધ પ્રભાવ મૂકી શકે છે.

• ખોરાક પર અસરો:

  1. પોષક તત્ત્વોની હાનિ: UV કિરણોની અસરથી વિટામિન C અને B જેવા સંવેદનશીલ પોષક તત્ત્વો તોડી શકાય છે, જે ખોરાકની ગુણવત્તાને ઘટાડે છે.
  2. અક્સીજેશન (Oxidation): કેટલાક ખોરાક, જેમ કે દૂધ અને તેલ, UV કિરણોના સંપર્કમાં આવશે તો તેનો રોંગટા કે સ્વાદ બદલાઈ શકે છે.
  3. બેક્ટેરિયાને અસર: UV કિરણો કેટલીક બેક્ટેરિયાને નાશ કરી શકે છે, તેથી જ કેટલાક સ્થળે પાણી શુદ્ધ કરવા માટે UV લાઈટનો ઉપયોગ થાય છે. જે દહીં, દૂધ, છાશ વગેરેમાં રહેલા સારા બેક્ટેરિયાનો પણ વિનાશ કરે છે.

  કપડાં પર અસરો:

  1. રંગ ફીકી પડવાની સમસ્યા: UV કિરણો કેમિકલ ડાઈ સાથે પ્રતિક્રિયા કરે છે, જેના પરિણામે કપડાંના રંગ ધીમે ધીમે ફીકાં થઈ શકે છે.
  2. ફાઇબર નબળા થઈ શકે: UV કિરણો કપાસ અને નાયલોન જેવા ઉત્પાદનોને નબળા બનાવી શકે છે, જેના કારણે કપડાં ઝડપથી ફાટવા લાગે.
  3. ડ્રેપ અને ગ્લોઝ ઘટે: રેશમી અથવા પોલિયેસ્ટર જેવા ચમકદાર ફેબ્રિકનો ગ્લોઝ UV કિરણોના અસરોને કારણે ઓછો થઈ શકે.

  સુરક્ષા પગલાં:

  ✔️ ખોરાક UV-પ્રતિકારક પેકેજિંગમાં રાખો.
  ✔️ કપડાં UV-પ્રોટેક્ટિવ કે ફેબ્રિક-સેવિંગ ધોઈ ઘોવતી પદ્ધતિથી સંભાળો.
  ✔️ બહાર પહેરવાના કપડાં માટે UV-સંરક્ષણ કારક પદાર્થોથી બનાવેલા કાપડ પસંદ કરો.

  આ UV કિરણોના લાંબા ગાળાના અસરોને સમજીને આપણે આપણા ખોરાક અને કપડાં સુરક્ષિત રાખવા આવી જ્ઞાનપૂર્ણ સલામતી જરૂરી છે.

સમાપન - નિર્ણય:

એ બધી માન્યતાઓ કે રિવાજોને સૂર્યગ્રહણ માટે અનુસરવા જરૂરી છે, ખાસ કરીને જયારે તે ઉપરથી પસાર થતું હોય. 

ચંદ્રગ્રહણમાં આ સાવચેતી જરૂરી નથી!

આપણા વડીલોએ કારણ વગર કઈ ચાલુ નહોતું કર્યું. આને માન્યતાનું નામ આપવાનું કારણ એ હોઈ શકે કે સામાન્ય માણસોને એક સદી પહેલા આ બધું સમજાવવું સહેલું ન હતું, ત્યારે કોઈ સોસીયલ મીડિયા કે ઈન્ટરનેટ ન હતા. 

વળી દરેક વ્યક્તિ સુધી આ જ્ઞાન કે સંશોધનને પહોંચાડવું, એ માહિતી ગુમાવ્યા વગર શક્ય ન હતું.

આથી જો આ જ્ઞાન કે સંશોધનને, માન્યતા કે ધર્મનું નામ આપી દે એટલે બધા અનુસરે - એમ સમજી એને માન્યતા કે ધર્મના ભાગ તરીકે રજુ કર્યું.

કૃપા કરીને અભિપ્રાય આપો, આ લેખ કેવો લાગ્યો? નીચે કોમેન્ટ કરો કે લેખની જમણી બાજુમાં રહેલ સંપર્ક ફોર્મ વાપરો.